Verslaving komt in veel vormen voor en is meer dan alleen afhankelijk zijn van een middel. Verslaving gaat om gedrag dat steeds meer grip krijgt op iemands leven. Vaak begint het klein, maar na verloop van tijd wordt het moeilijk om zonder te kunnen.
Soorten verslaving
Als we aan verslaving denken, komt vaak als eerste alcohol of drugs in beeld. Maar er zijn ook andere vormen. Verslaving wordt meestal onderverdeeld in twee categorieën:
Middelenverslaving gaat over afhankelijkheid van een stof. Denk aan alcohol, nicotine, drugs of medicijnen. Deze stoffen beïnvloeden het brein, en kunnen lichamelijk en geestelijk verslavend zijn.
Gedragsverslaving draait om bepaald gedrag dat dwangmatig wordt herhaald, vaak om spanning of ongemak te vermijden. Voorbeelden hiervan zijn overmatig gamen, social media, seks, eten, kopen of werken.
Wat deze vormen gemeen hebben, is dat ze in het begin vaak iets opleveren, zoals ontspanning, afleiding of een prettig gevoel, maar op termijn juist problemen veroorzaken.
Hoe ontstaat een verslaving?
Er is zelden één duidelijke oorzaak. Vaak spelen meerdere factoren een rol, die elkaar kunnen versterken.
Meestal is verslaving niet een probleem op zich maar een poging om met iets anders om te gaan.
Sommige mensen hebben een gevoelig zenuwstelsel of een genetische aanleg, waardoor ze sneller verslaafd raken.
Psychische en mentale factoren zijn ook belangrijk. Wie worstelt met bijvoorbeeld een laag zelfbeeld, onverwerkte levensgebeurtenissen, angst, depressie, ADHD of trauma, loopt meer risico op verslavingsgedrag.
Daarnaast speelt de omgeving mee: stress, sociale druk, weinig steun of een ingrijpende gebeurtenis kunnen bijdragen aan het ontstaan van een verslaving.
Ook kan er sprake zijn van een gevoel van leegte of het ontbreken van richting of zingeving, waardoor mensen op zoek gaan naar iets dat houvast of verlichting biedt.
Hoe ziet herstel eruit?
Herstel van verslaving begint meestal met inzicht: het besef dat het gedrag of gebruik een probleem is geworden. Dat inzicht kan komen door eigen ervaring, of doordat iemand er in gesprekken of via zijn omgeving op wordt gewezen.
Van daaruit ontstaat ruimte om te gaan kijken naar wat eronder ligt. Waarom is dit gedrag belangrijk geworden? Wat levert het op, en wat kost het eigenlijk?
Professionele begeleiding kan hier een belangrijke rol in spelen. Een therapeut, coach of verslavingszorginstelling kan helpen om patronen in kaart te brengen en alternatieven te vinden. Ook zelfhulpgroepen kunnen steun geven, door herkenning en gedeelde ervaringen.
Herstel is niet alleen stoppen met gebruiken of met bepaald gedrag. Het gaat voooral over leren omgaan met ongemak, emoties kunnen verdragen, en opnieuw richting geven aan het dagelijks leven.
Soms betekent dat dat er grenzen gesteld moeten worden, of dat routines en contacten opnieuw bekeken worden.
Wat belangrijk is om te weten: herstel kost tijd. Het gaat met stappen vooruit, en soms ook weer even terug. Dat hoort erbij. De meeste mensen leren onderweg steeds beter wat werkt voor hen, en bouwen op die manier een nieuw evenwicht op.
Verslaving en herstel op de werkvloer
Verslaving speelt zich natuurlijk niet alleen privé af. Het heeft ook invloed op het functioneren op het werk. Verminderde concentratie, verzuim, conflicten of teruglopende prestaties kunnen signalen zijn van onderliggend verslavingsgedrag. Toch is dit vaak een lastig onderwerp om bespreekbaar te maken, zowel voor werknemers als voor leidinggevenden.
Een veilige, open werkomgeving waarin ruimte is voor het gesprek kan veel verschil maken. Werkgevers hoeven geen hulpverleners te worden, maar kunnen wel bijdragen aan herstel door tijdig signalen te herkennen, in gesprek te gaan en doorverwijzing mogelijk te maken. Ook preventie speelt hierbij een grote rol: bijvoorbeeld door training, bewustwording en beleid dat gericht is op vitaliteit en psychische gezondheid.
Herstel en werk hoeven elkaar niet uit te sluiten. Sterker nog, voor veel mensen vormt werk juist een belangrijke structuur en bron van eigenwaarde in hun herstelproces, mits de juiste ondersteuning aanwezig is.
Tot slot
Verslaving is geen zeldzaamheid. Het komt voor in allerlei vormen en bij allerlei mensen. Wat het gemeen heeft, is dat het vaak draait om controleverlies en afhankelijkheid. En dat herstel mogelijk is, met de juiste begeleiding en een aanpak die past bij de persoon.
Wie verslavingsgedrag bij zichzelf of een ander herkent, hoeft het niet alleen te doen. Er zijn altijd stappen mogelijk, en hoe eerder je erbij bent, hoe beter.
