Van signalering tot ondersteuning
Verslaving is geen randverschijnsel meer, maar een relevante realiteit binnen organisaties. Hoe kun je als werkgever effectief en empathisch omgaan met deze uitdaging?
Verslaving: meer dan een individueel probleem
Verslaving beperkt zich niet tot de privésfeer. Op de werkvloer manifesteert het zich onder meer via verminderde concentratie, verhoogd verzuim, risico op ongelukken, en conflicten met collega’s. Maar ook op sociaal en emotioneel vlak laat het zijn sporen na; isolatie, schaamte, en afnemende motivatie zijn veelvoorkomende gevolgen. Het is essentieel te erkennen dat verslaving vaak geen keuze is, maar een uitweg voor onderliggende pijn, disbalans of trauma.
Het web van afhankelijkheid: drie dimensies
Verslaving ontstaat uit een samenspel van drie krachten:
-
Biologisch: Veranderingen in de hersenchemie zorgen voor een groeiende afhankelijkheid. Het beloningssysteem raakt ontregeld.
-
Psychologisch: Verslaving functioneert vaak als ‘copingmechanisme’—een manier om pijn, eenzaamheid of stress te verzachten.
-
Sociaal: Omgeving, cultuur en groepsdruk spelen een grote rol in het ontstaan én bestendigen van verslavingsgedrag.
Brede vormen, subtiele signalen
Niet alle verslavingen zijn zichtbaar of traditioneel. Naast middelengebruik gaat het ook om gedragsmatige afhankelijkheden: overmatig gamen, eten, werken of sociale media gebruik. Signalen zijn onder andere stemmingswisselingen, uitstelgedrag, fouten, ziekteverzuim, of een plotselinge terugtrekking uit sociale interacties.
Herkenning is de eerste stap
Als leidinggevende is het van belang subtiele signalen op te merken zonder te oordelen. Een laagdrempelig gesprek, open houding en discretie kunnen een wereld van verschil maken. Niet om te controleren, maar om te verbinden en te ondersteunen.
Wat kun je als organisatie doen?
-
Beleid en bewustwording: Stel een duidelijk, empathisch beleid op rond verslaving en psychische gezondheid. Training voor leidinggevenden is essentieel.
-
Vertrouwen en veiligheid: Creëer een cultuur waarin openheid over mentale gezondheid geen risico vormt, maar juist gewaardeerd wordt.
-
Toegang tot hulp: Bied mogelijkheden voor coaching, therapie of begeleiding via bedrijfsmaatschappelijk werk of externe partners.
Wat je beter kunt vermijden
-
Stigmatiseren: Schuld en schaamte zijn vaak al aanwezig. Door oordeel te vermijden creëer je ruimte voor herstel.
-
Negeren: Niet ingrijpen bij signalen uit angst voor confrontatie verergert de situatie.
-
Dwingen: Intrinsieke motivatie is cruciaal. Gedwongen verandering zonder eigen wil werkt zelden duurzaam.
Tolerantie versus grens
Elke organisatie moet haar eigen grens bepalen. Factoren als de ernst van de verslaving, impact op veiligheid, team en prestatie, en de bereidheid tot hulpverlening spelen hierbij een rol. Soms is maatwerk noodzakelijk; soms zijn heldere consequenties onvermijdelijk.
Verslaving op de werkvloer is complex, maar niet onoverkomelijk. Door de mens achter het gedrag te blijven zien, te investeren in openheid en ondersteuning, draag je bij aan een gezondere werkomgeving voor iedereen.
