Middelengebruik op de werkvloer is een gevoelig onderwerp. Toch is het een realiteit waar veel organisaties vroeg of laat mee te maken krijgen. Of het nu gaat om alcohol, medicatie of drugs – het effect op de werkvloer kan groot zijn. Denk aan verminderde prestaties, verhoogde veiligheidsrisico’s, spanningen binnen teams en zelfs juridische gevolgen.
Voor leidinggevenden is dit een complexe situatie. Want hoe herken je middelengebruik? Wat is jouw rol? En hoe ga je hierover het gesprek aan zonder te veroordelen of te vervreemden?
Hoe vaak komt middelengebruik voor?
Hoewel er vaak weinig over gesproken wordt, is middelengebruik onder werkenden geen uitzondering. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt bijvoorbeeld dat één op de tien werknemers weleens onder invloed op het werk verschijnt. Bij sommige beroepsgroepen ligt dat percentage zelfs hoger. Alcohol blijft het meest voorkomende middel, gevolgd door medicijnen (zoals slaap- of kalmeringsmiddelen) en drugs (zoals cannabis of cocaïne).
Toch blijft het vaak verborgen. Veel medewerkers schamen zich of vrezen ontslag. Daardoor wordt hulp zelden op tijd gezocht, met alle gevolgen van dien.
Signalen van middelengebruik: waar moet je op letten?
Als leidinggevende is het niet jouw taak om een diagnose te stellen. Maar je kunt wél signalen oppikken die duiden op mogelijk problematisch gebruik. Let bijvoorbeeld op:
-
Veranderingen in gedrag of stemming: prikkelbaarheid, teruggetrokken gedrag, stemmingswisselingen
-
Verminderde prestaties: fouten, verminderde concentratie, verzuim
-
Uiterlijke signalen: vermoeidheid, ongewone pupillen, onregelmatige motoriek
-
Problemen met collega's: conflicten, wantrouwen, afwezigheid in het teamproces
-
Lichamelijke tekenen: geur van alcohol of andere stoffen, trillende handen
Belangrijk: één signaal zegt niet alles. Maar een combinatie van meerdere signalen kan reden zijn om alert te zijn.
Jouw rol als leidinggevende: wat wordt er van je verwacht?
Je hoeft geen verslavingsdeskundige zijn. Maar je hebt wél een sleutelrol in het tijdig signaleren en bespreekbaar maken van gedrag dat mogelijk schadelijk is voor de medewerker én de organisatie.
Wat kun je wél doen?
✅ Signaleren en documenteren van opvallend gedrag
✅ Een open, oordeelvrij gesprek voeren
✅ Verwijzen naar professionele hulp via HR of bedrijfsarts
✅ Het creëren van een veilige, integere werkomgeving
✅ Grenzen stellen als veiligheid in het geding komt
Wat kun je beter níet doen?
→ Zelf speculeren of labelen (“Je bent verslaafd”)
→ Medewerker confronteren zonder voorbereiding
→ De situatie negeren in de hoop dat het verbetert
→ Afspraken maken zonder afstemming met HR
→ Alles juridisch vastleggen zonder menselijke benadering
Een veilige werkvloer is een gezamenlijke verantwoordelijkheid, maar als leidinggevende geef jij het voorbeeld. Hoe jij handelt, bepaalt hoe veilig anderen zich voelen om aan de bel te trekken.
Hoe voer je het gesprek?
Misschien wel het lastigste onderdeel: het gesprek aangaan. Hier zijn drie richtlijnen die je kunnen helpen:
-
Bereid je goed voor
Verzamel concrete observaties, geen vermoedens. Focus op gedrag en prestaties, niet op vermoedens over middelen. -
Kies een veilige setting
Plan een rustig moment en zorg dat het gesprek vertrouwelijk is. Laat merken dat je oprecht betrokken bent. -
Toon empathie én duidelijkheid
Geef aan dat je zorgen hebt. Benoem de impact op het werk. Vraag hoe het met de medewerker gaat en bied ondersteuning aan.
Een voorbeeld: “Ik merk de laatste tijd een aantal dingen op in je functioneren en ik maak me zorgen. Ik wil daar graag met je over praten, omdat ik om je geef en wil dat je goed kunt functioneren. Hoe gaat het met je?”
Het is verleidelijk om dit soort kwesties volledig aan HR over te laten. Maar uiteindelijk ben jíj als leidinggevende degene die het dichtst bij de medewerker staat.
Goed leiderschap betekent ook: het ongemakkelijke durven benoemen. Niet om iemand te straffen, maar om iemand te helpen. En om je team te beschermen.
Tot slot: jij hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden
Er zijn professionele hulpmiddelen, stappenplannen en experts die je kunnen ondersteunen. Maak daar gebruik van.
Heb je het gevoel dat dit speelt in jouw team of organisatie?
Wil je weten wat je kunt doen in jouw situatie?
Neem dan contact met ons op, we gaan graag het gesprek met je aan.
